تاریخ انتشار: 1404/04/18
بهترین زمان برای درس خواندن: روزی چند ساعت مطالعه کنیم؟
حتما برای شما هم پیش آمده که ساعت‌ها پشت میز مطالعه بنشینید اما در نهایت چیزی به یاد نیاورید. یا شب تا دیروقت بیدار بمانید و صبح احساس کنید حتی یک خط هم یاد نگرفته‌اید. بسیاری از ما تصور می‌کنیم بیشتر درس خواندن به معنی یادگیری بیشتر است، اما واقعیت این است که کیفیت مطالعه و زمان‌بندی هوشمندانه، نقش تعیین‌کننده‌ای در یادگیری دارد.
یادگیری و مطالعه، اصلی‌ترین ابزار پیشرفت و موفقیت در زندگی تحصیلی و شغلی ما هستند. اما همیشه چند سوال مهم ذهن دانش‌آموزان، دانشجویان و افرادی را که برای آزمون‌های مهمی مانند کنکور، آیلتس یا آزمون‌های استخدامی آماده می‌شوند به خود مشغول می‌کند: بهترین زمان مطالعه چه موقع است؟ روزی چند ساعت درس بخوانیم که هم بازدهی خوبی داشته باشد و هم خسته و دلزده نشویم؟
حالا شاید با تکیه بر پژوهش‌های علمی و تجربیات موفقیت‌آمیز داوطلبان برتر، بهتر بتوانیم برای این پرسش‌های مهم پاسخ‌های کاربردی و واقعی پیدا کنیم. این مقاله به شما کمک می‌کند بفهمید دقیقا چه زمانی در طول روز بهترین ساعت یادگیری درس و مطالعه است و چطور ساعت‌های مطالعه را مدیریت کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید.
ساعت بیولوژیکی بدن چیست و چرا اهمیت دارد؟
بدن ما طبق یک چرخه طبیعی به نام ریتم شبانه‌روزی (Circadian Rhythm) عمل می‌کند. این ریتم، دمای بدن، سطح هورمون‌ها، هوشیاری و توان ذهنی را در طول شبانه‌روز تغییر می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که توجه به این چرخه، می‌تواند تفاوتی چشمگیر در میزان یادگیری و تثبیت مطالب ایجاد کند.
این چرخه به این ترتیب کار می‌کند:
- صبح: دمای بدن و هورمون کورتیزول افزایش پیدا می‌کنند و مغز در حالت هوشیاری بالا قرار دارد.
- ظهر و بعدازظهر: انرژی نسبی کاهش می‌یابد و تمرکز افت می‌کند.
- عصر: دوباره سطح انرژی کمی بالاتر می‌رود.
- شب: ترشح ملاتونین آغاز شده و بدن برای خواب آماده می‌شود.
بی‌توجهی به این چرخه می‌تواند منجر به اتلاف وقت، افت بازدهی و فرسودگی ذهنی شود. اگر زمان مطالعه را بر اساس ریتم بدنی‌تان تنظیم کنید، با انرژی و تمرکز بیشتر درس می‌خوانید و کمتر خسته می‌شوید.
بهترین ساعات درس خواندن
بر اساس تحقیقات متعدد، بهترین زمان یادگیری و مطالعه برای اکثر مردم این بازه‌هاست:
- ۹ صبح تا ۱۲ ظهر: بهترین بازه برای یادگیری عمیق، دروس تحلیلی و مطالعه منابع دشوار
- ساعت ۱۵ تا ۱۸ بعد از ظهر: زمان مناسب برای مرور، خلاصه‌نویسی، حل تمرین
- ساعت ۱۹ تا ۲۱ شب: مطالعه سبک‌تر، جمع‌بندی، تست‌زنی ساده
اگر به شب‌زنده‌داری عادت دارید، می‌توانید ساعات ۲۲ تا ۱ بامداد را هم به مرور مطالب اختصاص دهید. اما به‌شرطی که خواب کافی داشته باشید، چون کم‌خوابی در بلندمدت قدرت تمرکز و حافظه را کاهش می‌دهد.
صبح زود: طلایی‌ترین زمان برای یادگیری
مزایا:
- بیشترین سطح هوشیاری و تمرکز
- کمترین میزان حواس‌پرتی
- ذهن شفاف و آماده پردازش مفاهیم جدید
چه درس‌هایی بخوانیم؟
- دروس تحلیلی (ریاضیات، فیزیک، شیمی)
- مباحث دشوار و جدید
- حل مسئله و مطالعه‌ی عمیق
نکات کاربردی:
- بلافاصله بعد از صبحانه مطالعه را شروع کنید.
- یک محیط خلوت و مرتب انتخاب کنید.
- در اولین ۲ ساعت روز با سخت‌ترین بخش درس شروع کنید.
بعدازظهر: زمان مناسب برای مرور و تثبیت
مزایا:
- انرژی متوسط و قابل قبول
- مناسب برای کار گروهی و مرور جمعی
- ذهن آماده‌ی سازماندهی مطالب مطالعه‌شده در بازه‌ی صبح
چه درس‌هایی بخوانیم؟
- مرور و خلاصه‌نویسی
- حل تمرین و تست‌زنی
- مرور یادداشت‌های صبح
مدیریت خستگی بعدازظهر:
- ۲۰ تا ۳۰ دقیقه استراحت پس از ناهار
- نوشیدن آب کافی
- پیاده‌روی کوتاه پیش از شروع مطالعه
شب: فرصتی برای آماده‌سازی ذهن
مزایا:
- آرامش محیطی و سکوت کامل
- تمرکز بالا برای برخی افراد شب‌فعال
چه درس‌هایی بخوانیم؟
- مطالعه دروس حفظی و سبک
- مرور نکات و جمع‌بندی
- آماده‌سازی برنامه‌ی روز بعد
معایب مطالعه‌ی بیش از اندازه در شب:
- اختلال خواب
- کاهش کیفیت یادگیری در روز بعد
- خستگی مزمن
یک تقلب مهم: هیچ‌گاه نباید خواب را قربانی درس خواندن کنید؛ خواب کافی به تثبیت مطالبی که یاد گرفته‌اید در ذهن شما کمک می‌کند.
جدول ساعات مناسب مطالعه در روز
| بازه زمانی | فعالیت پیشنهادی |
|---|---|
| ۶ – ۸ صبح | آماده‌سازی ذهنی، مرور کوتاه |
| ۸ – ۱۲ ظهر | یادگیری دروس دشوار و جدید |
| ۱۳ – ۱۵ بعدازظهر | استراحت و ناهار |
| ۱۵ – ۱۸ بعدازظهر | مرور، حل تمرین، تست‌زنی |
| ۱۹ – ۲۱ شب | جمع‌بندی، مطالعه‌ی سبک |
| بعد از ۲۲ شب | توصیه نمی‌شود (استراحت و خواب) |
بهترین زمان برای مطالعه دروس حفظی و مفهومی
مطالب حفظی اطلاعاتی هستند که بدون نیاز به درک عمیق، باید عینا به خاطر سپرده شوند؛ مثل تاریخ‌ها، تعاریف، فرمول‌ها، لغات زبان، یا اسامی. مطالب مفهومی اطلاعاتی‌اند که فهمیدن آنها نیازمند تحلیل، استدلال و درک ارتباط بین مفاهیم است؛ مثل مفاهیم علمی، ریاضی یا فلسفی.
روش‌های یادگیری مطالب حفظی
تکرار و مرور در یادگیری بهتر مطالب حفظی نقش پررنگی دارد. اما تکنیک‌هایی همچون تصویرسازی ذهنی و داستان‌سرایی می‌تواند به درک عمیق‌تر آنها کمک کند. علاوه‌بر این، استفاده از روش لوتوس یا تکنیک کاخ حافظه (loci) می‌تواند نظم بیشتری به آموخته‌های شما بدهد. فراموش نکنید که تکرار با فاصله که با عنوان Spaced Repetition شناخته می‌شود، می‌تواند به تثبیت مطالب در حافظه‌ی بلندمدت شما کمک کند.
مطالعه با صدای بلند، تغییر لحن و پرسش و پاسخ از خودتان نیز می‌تواند در تثبیت بهتر اطلاعات در حافظه نقش داشته باشد.
روش‌های یادگیری مطالب مفهومی
در یادگیری مطالب مفهومی درک عمیق و برقراری ارتباط بین اطلاعات جدید و قدیمی بسیار مهم است. بسیاری از افراد از تکنیک نقشه‌ی ذهنی یا Mind Map برای سازماندهی و پیدا کردن ارتباط میان مفاهیم مختلف کمک می‌گیرند. در این میان، استفاده از مثال‌‌های ملموس و واقعی می‌تواند به درک بهتر مفاهیم پیچیده کمک کند. می‌توانید این مطالب را به زبان خودتان خلاصه کنید تا به درک عمیق‌تری از آنها برسید.
برای درک بهتر مطالب فلسفی نیز تفکر انتقادی می‌تواند به تقویت قدرت تحلیل شما کمک کند که می‌تواند در بستر گفت‌وگو و بحث با افراد مختلف شکل بگیرد.
ساعت مناسب مطالعه ریاضی در طول روز
درس ریاضی نیاز به تمرکز و تحلیل بالا دارد. به نظر می‌رسد اکثر دانش‌آموزان و دانشجویان موفق در درس ریاضی، تمرین روزانه (به مدت ۲۰ دقیقه) را پیشنهاد می‌کنند.
اغلب پاسخ‌ها به این پرسش برای تعیین ساعت مناسب مطالعه ریاضی در روز، به این ساعت‌ها محدود می‌شود:
- ۹ تا ۱۲ برای یادگیری همراه با تمرین
- ۱۵ تا ۱۷ بعدازظهر برای تمرین و مرور
- ۲۱ تا ۲۲ شب برای مرور دوباره‌ی تمرین‌ها و فرمول‌های دشوارتر
داشتن یک معلم خصوصی ریاضی نیز می‌تواند کمک ویژه‌ای به شما در این مسیر کند.
یک تقلب مهم: در نظر گرفتن چند نکته‌ی مهم در مطالعه و تمرین ریاضی بسیار اهمیت دارد: سر کلاس خوب گوش دهید، نکته‌برداری کنید، تمرین کنید، به یاد داشته باشید که پشتکار و تداوم در تمرین بسیار اهمیت دارد، نقاط ضعف خود را شناسایی کنید و روی آنها بیشتر وقت بگذارید.
بهترین زمان درس خواندن برای امتحان
یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در امتحان، برنامه‌ریزی قبلی و هدفمند است. زمانی که مطالعه را به روزهای آخر موکول می‌کنیم، استرس و فشار روانی افزایش پیدا می‌کند و کارایی مغز به شدت کاهش می‌یابد. بهتر است از چند هفته قبل، یک برنامه زمان‌بندی‌شده برای مرور و یادگیری مطالب تهیه کنید تا هر بخش از درس در زمان مشخصی مطالعه شود.
بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان تصور می‌کنند شب بیداری قبل از امتحان می‌تواند کمبود مطالعه را جبران کند؛ در حالی که این کار نه‌تنها موثر نیست، بلکه تمرکز و حافظه را نیز مختل می‌کند. مطالعه‌ی طولانی‌مدت در ساعات پایانی شب، خستگی ذهنی و جسمی را به همراه دارد و مانع از یادآوری دقیق مطالب می‌شود. بهتر است ساعات مطالعه را در طول روز تقسیم کنید و شب قبل از امتحان به جای درس خواندن، بیشتر استراحت کنید.
مرورهای کوتاه و منظم مطالب و سرفصل‌ها در روزهای نزدیک به امتحان نقش مهمی در تثبیت اطلاعات در حافظه‌ی بلندمدت دارند. هر روز زمان کوتاهی را به مرور نکات کلیدی اختصاص دهید تا مطالب درسی به‌طور ماندگار در ذهن باقی بمانند.
در نهایت، استراحت کافی قبل از امتحان اهمیت بالایی دارد. خواب شبانه به میزان کافی موجب می‌شود مغز فرصت بازسازی و دسته‌بندی اطلاعات را پیدا کند. اگر شب قبل از امتحان خسته باشید، سرعت پردازش ذهنی کاهش پیدا می‌کند و توانایی تمرکز و حل مسئله کم می‌شود. شب قبل از آزمون حداقل ۷ تا ۸ ساعت خواب آرام داشته باشید تا با ذهنی آماده و شاداب سر جلسه حاضر شوید.
روزی چند ساعت درس بخوانیم؟ مدیریت حجم مطالعه
وقتی صحبت از تصمیم‌گیری درباره‌ی تعداد ساعت‌هایی می‌شود که باید در روز مطالعه کنید، یکی از قدم‌های مهم این است که مشخص کنید در حال حاضر چه بازه‌ی زمانی‌ای را می‌توانید در زندگی‌تان به مطالعه اختصاص دهید. تعیین بازه‌ی زمانی مشخص به این معنا نیست که باید هر روز همین تعداد ساعت را مطالعه کنید؛ بلکه صرفا حداکثر ظرفیتی است که در اختیار دارید.
بنابراین حتما به فضای کلی زندگی‌تان نگاه کنید و ببینید بعد از رسیدگی به باقی امور، چقدر زمان واقعی برای مطالعه باقی می‌ماند. این موارد را حتما در نظر بگیرید:
- تعهدات کاری و خانوادگی
- مراقبت‌های پایه‌ای از خود، مثل خواب کافی، تغذیه‌ی مناسب و ورزش
- زمانی برای استراحت و تفریح منظم، جهت پیشگیری از فرسودگی ذهنی (burnout)
به‌طور کلی، میزان ساعت مناسب مطالعه در روز بسته به هدف شما متفاوت است. با در نظر گرفتن موارد مختلف و بررسی منابع متعدد، به‌طور میانگین می‌توانیم سه دسته‌بندی زیر را تعریف کنیم:
| گروه هدف | میانگین مطالعه‌ی روزانه‌ی مفید |
|---|---|
| دانش‌آموزان دبیرستانی | ۳ تا ۵ ساعت |
| داوطلبان کنکور | ۶ تا ۹ ساعت |
| دانشجویان | ۲ تا ۴ ساعت |
نکته: ساعت مفید یعنی زمان خالص یادگیری، نه ساعت پشت میز نشستن.
چگونه روزی ۶ الی ۱۰ ساعت درس بخوانیم؟
برای اینکه بتوانید در دوران آمادگی برای امتحان یا هر هدف علمی مهم، روزانه ۶ تا ۱۰ ساعت به‌طور مؤثر درس بخوانید، لازم است از روش‌های اصولی و برنامه‌ریزی‌شده استفاده کنید. شش نکته‌ی کاربردی ارائه شده در ادامه به شما کمک می‌کنند ساعات مطالعه‌ی خود را به بهترین شکل مدیریت کنید.
۱. مطالعه را به بازه‌های ۴۵ تا ۶۰ دقیقه تقسیم کنید.
ذهن انسان پس از حدود یک ساعت مطالعه‌ی متمرکز دچار خستگی می‌شود و توانایی تمرکز به تدریج کاهش پیدا می‌کند. تقسیم مطالعه به بازه‌های ۴۵ تا ۶۰ دقیقه‌ای باعث می‌شود بتوانید بدون افت کیفیت یادگیری، مدت زمان بیشتری مطالعه کنید. در این بازه‌ها سعی کنید تمرکز کامل داشته باشید و عوامل حواس‌پرتی را کنار بگذارید. برای شروع می‌توانید نوتیفیکیشن‌های روی گوشی یا گجت‌های دیگر خود را غیرفعال کنید.
۲. هر بازه را با ۱۰ الی ۱۵ دقیقه استراحت همراه کنید.
بعد از هر دوره مطالعه، به خودتان یک استراحت کوتاه پاداش بدهید. این وقفه به مغز اجازه می‌دهد اطلاعات جدید را پردازش و تثبیت کند. در زمان استراحت می‌توانید کمی قدم بزنید، حرکات کششی انجام دهید یا کمی آب بنوشید تا خستگی‌تان رفع شود. به یاد داشته باشید که بهتر است زمان استراحت شما صرف فعالیتی فیزیکی شود و پیشنهاد می‌شود که محیط مطالعه را چند دقیقه ترک کنید. به این ترتیب هنگام شروع دوره‌ی بعدی مطالعه، انرژی و تمرکز بیشتری خواهید داشت.
۳. تکنیک پومودورو (۲۵ دقیقه مطالعه، ۵ دقیقه استراحت) را امتحان کنید.
اگر تمرکزتان زود از بین می‌رود یا در شروع مطالعه دچار مقاومت ذهنی می‌شوید، تکنیک پومودورو می‌تواند بسیار مفید باشد. در این روش، مطالعه به دوره‌های ۲۵ دقیقه‌ای تقسیم می‌شود که پس از هر دوره، ۵ دقیقه استراحت دارید. پس از چهار دوره مطالعه، یک استراحت طولانی‌تر (۱۵ تا ۳۰ دقیقه) در نظر گرفته می‌شود. این تکنیک هم بهره‌وری را افزایش می‌دهد و هم از خستگی ذهنی جلوگیری می‌کند. فراموش نکنید که در زمان‌های استراحت بهتر است از جای خود بلند شوید.
۴. تنوع دروس در طول روز باعث حفظ انگیزه می‌شود.
اگر چندین ساعت متوالی فقط یک درس را بخوانید، به مرور دچار کسالت و بی‌حوصلگی می‌شوید. بهتر است در طول روز بین موضوعات مختلف جابه‌جا شوید. برای مثال بخشی از زمان را به درس‌های تحلیلی (مثل ریاضی یا فیزیک) و بخشی را به دروس حفظی (مثل تاریخ یا زیست‌شناسی) اختصاص دهید. این تنوع باعث شادابی ذهن و جلوگیری از یکنواختی می‌شود.
۵. یک دفترچه‌ی ثبت زمان مطالعه داشته باشید.
ثبت دقیق ساعت‌های مطالعه، بازدهی و پیشرفت را ملموس‌تر می‌کند. هر روز میزان ساعت‌های مفید مطالعه، موضوعات خوانده‌شده و بازه‌های زمانی را یادداشت کنید. این کار علاوه بر نظم‌دهی به روند مطالعه، باعث ایجاد انگیزه و احساس مسئولیت بیشتر می‌شود.
۶. تغذیه و خواب کافی فراموش نشود.
تغذیه سالم و خواب کافی اهمیت بالایی دارد. کمبود خواب یا رژیم غذایی نامناسب موجب خستگی، کاهش تمرکز و بی‌حوصلگی می‌شود. مصرف مواد مغذی، میوه، سبزیجات و نوشیدن آب کافی در طول روز به حفظ انرژی و تمرکز کمک می‌کند. برای حفظ روتین درسی کارآمد، خواب شبانه‌ی منظم و کافی (حداقل ۷ ساعت) ضروریست.
سخن پایانی
اگر می‌خواهید در مسیر تحصیل موفق باشید، لازم نیست خودتان را در ساعات طولانی غرق کنید. کافی است زمان‌های طلایی مطالعه‌تان را شناسایی کرده و روزانه ۳ تا ۶ ساعت مفید با تمرکز کامل درس بخوانید.
با برنامه‌ریزی اصولی و احترام به ریتم بدن، نه تنها بهتر یاد می‌گیرید بلکه انگیزه‌تان هم پایدارتر خواهد بود.
لازم به ذکر است که استفاده از معلمین خصوصی می‌تواند مسیر شما را هموارتر کند. زیرا بهره‌وری شما در زمان مطالعه بالاتر رفته و زمان بیشتری ذخیره خواهید کرد و همچنین برنامه‌ریزی بهتری خواهید داشت. در سایت استادسلام شما می‌توانید به بیش از ۱۰ هزار معلم خصوصی دسترسی داشته باشید و کلاس های خصوصی خود را با هر استادی که می‌خواهید رزرو کنید.
در پایان، یادتان باشد این برنامه‌ریزی باید انعطاف‌پذیر باشد. اگر روزی به دلایلی کمتر مطالعه کردید، خودتان را سرزنش نکنید؛ کافی است روز بعد جبران کنید. یادگیری و حفظ کردن یک روتین منظم و کارآمد برای درس خواندن یک ماراتن است، نه یک دوی سرعت.
سوالات متداول درباره بهترین ساعت درس خواندن
۱. آیا صبح زود بهترین زمان برای درس خواندن است؟
برای خیلی از افراد، بله؛ اما نه برای همه. صبح زود می‌تواند بهترین زمان برای درس خواندن باشد، اما این به ریتم زیستی (ساعت بدن)، سبک زندگی و نوع درس بستگی دارد.
۲. بهترین زمان مطالعه در کنکور چه ساعتی است؟
بهترین زمان مطالعه برای کنکور، بسته به شرایط فردی متفاوت است. اگر بخواهیم علمی و واقع‌گرایانه پاسخ بدهیم، برای یادگیری عمیق و تست‌زنی بازه‌ی زمانی ۸ صبح تا ۱۲ ظهر برای دانش‌آموزان ایده‌آل است. در ساعات باقی‌مانده‌ی روز یک بازه‌ی زمانی ۳ تا ۴ ساعته در عصر می‌تواند برای مرور و تمرین در نظر گرفته شود و در نهایت مرور مطالب حفظی تا قبل از ۱۰ شب برای تثبیت بهتر مطالب.
۳. چگونه ساعات مطالعه خود را افزایش دهیم؟
افزایش ساعات مطالعه، بیشتر از اینکه به «تلاش کردن» نیاز داشته باشد، به برنامه‌ریزی هوشمندانه، عادت‌سازی تدریجی و مدیریت انرژی ذهنی وابسته است. اما به طور خلاصه تقسیم بندی کردن، داشتن برنامه منظم، محیط مطالعه مناسب، افزایش تدریجی و ورزش و تغذیه سالم می‌توانند کمک‌کننده باشند.
۴. آیا شب‌بیداری برای درس خواندن مفید است؟
شب‌بیداری برای درس خواندن ممکن است در برخی شرایط خاص مفید به نظر برسد، اما در بلندمدت نه تنها موثر نیست، بلکه اغلب به تمرکز، حافظه و سلامت ذهنی آسیب می‌زند. به یاد داشته باشید که شب‌بیداری با به هم زدن چرخه‌ی طبیعی خواب به خستگی مزمن، اضطراب و کاهش انگیزه می‌انجامد.
۵. مغز در چه ساعتی بهترین عملکرد را دارد؟
بر اساس داده‌های مقالات علمی به نظر می‌رسد ساعت ۸ تا ۱۲ ظهر اوج هوشیاری و تحلیل منطقی مغز ماست.
۶. برای دروس حفظی چه زمانی بهتر است مطالعه کنیم؟
بسیاری از افراد توصیه می‌کنند ساعت ۶ تا ۱۰ صبح بهترین زمان برای یادگیری واژگان،حفظ تعاریف و نکات زیستی و تاریخی است. همچنین بهترین زمان برای مرور شب‌ها قبل از ساعت ۱۰ است که مغز تمایل دارد اطلاعات را به حافظه‌ی بلندمدت منتقل کند.
۷. آیا می‌توانم کل ساعات مطالعه خود را در شب متمرکز کنم؟
انجام این کار در مواقع خاص می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما همانطور که گفتیم شب بیداری در بلند مدت عوارض بسیاری دارد و تمرکز و حافظه شما را تضعیف می‌کند.
نظرات
ثبت نظر جدید
هنوز نظری ثبت نشده است.
